Bilim Merkezlerine İhtiyaç Var!

Bilimsel farkındalık ve bilimsel merak duygusunun harekete geçirildiği öncelikli alanlar arasında laboratuvarlar ve bilim merkezleri geliyor. Çocukların ve gençlerin bilime, bilimsel düşünceye, gelişen teknolojilere ilgisini arttırmayı amaçlayan bilim merkezleri, bilgi, beceri ve üretim yeteneklerinin gelişmesine de önemli katkı sağlıyor. Bilimi teoriden pratiğe dönüştüren ve beş duyuya da hitap eden kurgular içeren bilim merkezlerinde, ziyaretçiler eğlenirken aynı zamanda da öğreniyor.

Ülkemizde, 2023 yılı itibariyle 81 ilin tamamında bilim merkezi kurulması planlanıyor. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) kararı doğrultusunda bilim merkezi projeleri için önemli miktarlarda kaynak ayrılacak. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), bu kaynak ile bilim merkezlerinin sergileri ve eğitim programlarının hazırlanması gibi konularda destek verecek. Bilim merkezlerindeki sergilerde kullanılacak malzemelerin tamamının yurtiçinde üretimi hedefleniyor.

Bilim merkezi nedir ?

Bilim merkezleri, farklı yaş gruplarından ve farklı birikime sahip bireyleri bilimle buluşturarak, bilim ve teknolojiyi toplum için anlaşılır ve ulaşılır bir hale getiriyor. Bilim merkezleri bilim ve teknolojinin önemini toplum gözünde artırmayı amaçlayan; deneysel ve uygulamalı etkinlikler içeren; ziyaretçilerini denemeye ve keşfetmeye teşvik eden; kamu yararı gözeten; kar elde etmek amacıyla kurulmayan, kamu ya da özel sektör kaynakları ile finanse edilen merkezler.

Sessiz ortamlarda, cam vitrinlerin ardında sergilenen, dokunulması yasak objelerden oluşan klasik müze kavramının aksine bilim merkezleri ziyaretçilere aktif şekilde gezebilecekleri, dokunabilecekleri, deneyebilecekleri sergiler ve dinamik ortamlar sunuyor.

Bilim merkezlerinin tarihçesi...

Bilim merkezi fikrini ilk olarak İngiliz filozof, avukat ve devlet adamı olan Francis Bacon (1561-1626) ortaya atmış. Bacon, “Yeni Atlantis” adlı kitabında ütopik bir ada olan Atlantis’in keşfinden söz etmiş.

Bu adada yer alan Soloman’s House bir araştırma kurumu ve burada bilim; akılcı bir biçimde yönetilen, insanlığın maddi faydası için olan işbirlikçi bir girişim. Bacon, deneylerin, doğa ile ilgili olguların keşfi için en doğru yol olduğunu savunuyor. Bacon’ın bu kitaptaki fikirleri uzunca bir süre pratiğe dönüştürülemedi.

Berlin’de The Urania adlı merkez, ancak 1888’de fon bulabilmiş ve 1928 yılına kadar da kurulduğu tarihteki özelliklerini yitirmeden ayakta kalabilmiş. Bu merkez, dönemin yüksek duyarlılıktaki bilimsel aletlerinin koleksiyonuna, gözlemevine, bilimsel tiyatro sahnesine ve ziyaretçilerin uygulamalı olarak kullanabilecekleri deney istasyonlarından oluşan bir deney koridoruna sahip. Bilime ilgi duyan herhangi bir ziyaretçi, bu merkezde yaklaşık yüz kadar deneyi bizzat gerçekleştirebiliyor.

Deney koridorunda yapılan bu deneylerin çoğu “tuşa basma” şeklinde tasarlanmış; bir tuşa basarsınız ve bir şeyler gerçekleşir, böylece doğada meydana gelen bir olguyu deneyimlersiniz. Buradaki amaç, bilimi, dolayısıyla doğanın işleyişini kavramak...

Bu ilk merkezin ardından gelen diğer bilim müzeleri ve merkezleri içerik ve amaçlarına göre farklılıklar gösteriyor…

TÜBİTAK, politika belirliyor

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), temel ve uygulamalı bilimlerde araştırmaları desteklemek (temel bilimler, mühendislik, tıp, tarım ve hayvancılık) ve genç araştırmacıları teşvik etmek amaçlı 1963 yılında kurulmuş.

TÜBİTAK, kendisine bağlı birçok enstitü ve laboratuvar ile ülkemizin bilimsel ve teknolojik faaliyetlerine güç katıyor. Bilim ve teknoloji politakalarının belirlenmesinde de çok büyük öneme sahip. Bilim insanlarının, yurt içi ve yurt dışı akademik faaliyetlerini, burs ve ödüllerle destekliyor. Kamu kurumlarının ve sanayinin projelerinin fonlanarak ülkemizin rekabet gücünün artırılması üzerine faaliyetler yürütüyor. Ayrıca, ortaokul ve lise öğrencilerininin bilime ve araştırmaya ilgilerinin artırılması amacıyla her yıl düzenli olarak proje yarışmaları yapıyor.

Dünyada bilim merkezleri

Dünyada yaklaşık 3000 bilim merkezi bulunuyor. Bu bilim merkezleri her yıl 300 milyonun üzerinde ziyaretçi çekiyor. Dünyadaki bilim merkezlerinin ortak bir çatı altında toplandığı ‘bilim merkezi birlikleri’ bulunuyor. Bu birlikler, bilim merkezleri arasında bilgi akışı; konferans, toplantı ve çeşitli konularda eğitimlerin düzenlenmesi; bülten vb. basılı yayınların hazırlanması; geçici sergilerle ilgili veritabanı oluşturulması; bilim merkezlerini bir araya getiren çeşitli projelerin yürütülmesi gibi görevler üstleniyor.

Amerika Birleşik Devletleri’nde yüzlerce bilim merkezi bulunurken, İngiltere’de 33, İskandinavya’da 31, İspanya’da 12, Hollanda’da 10 ve Fransa’da 6 tane faaliyet gösteriyor.

Berlin Bilim Merkezi, Maryland Bilim Merkezi, Carnegie Bilim Merkezi, Macao Bilim Merkezi, Londra Bilim Merkezi, Japon Ulusal Doğa ve Tabiat Müzesi ve Boston Bilim Müzesi dünyadaki başlıca bilim merkezleri olarak sıralanıyor.

Önemli bilimsel çalışmalar yürüten Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi’nin (CERN), 21 tam üyesi ve 2 tam üyelik adayı,Türkiye’nin de aralarında bulunduğu 3 ortak üyesi bulunuyor.

Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) Amerika’da kaydadeğer bilimsel ve teknolojik faaliyetlere imza atıyor. Dünyadaki belli başlı bilim merkezleri birlikleri şunlar:

.Bilim-Teknoloji Merkezleri Birliği (ASTC)

www.astc.org

.Avrupa Bilim Merkezi ve Müzeler Ağı (ECSITE)

www.ecsite.eu

.İngiltere Bilim ve Keşif Merkezleri Birliği (ASDC)

www.sciencecentres.org.uk

.Kuzey Afrika ve Orta Doğu Bilim Merkezleri Ağı (NAMES)

www.namesnetwork.org

.ICOM Uluslararası Müzeler ve Bilim-Teknoloji Koleksiyonları 

www.cimuset.org

.Avusturya Bilim Merkezi Ağı

www.science-center-net.at

.Nordisk Bilim Merkezi Forbund (NSCF)

www.nordicscience.net

.Asya Pasifik Bilim ve Teknoloji Merkezleri Ağı (ASPAC)

www.aspacnet.org

.Avustralyalı Bilim ve Teknoloji Katılımcıları Ağı (ASTEN)

www.astenetwork.net

.Ulusal Bilim Müzeleri Konseyi (NCSM)

www.ncsm.org.in

.Brezilya Merkezleri ve Bilim Müzesi Derneği (ABCMC)

www.abcmc.org.br

.Latin Amerika ve Karayipler için Popüler Bilim ve Teknoloji Ağı (Red-POP)

www.redpop.org

.Meksika Müzeler Birliği, Santral Bilim ve Teknoloji Müzesi 

www.museosinteractivos.org

.Kanada Bilim Merkezleri Derneği (CASC)

www.canadiansciencecentres.ca

.Güney Afrika Bilim ve Teknoloji Merkezleri Birliği (SAASTEC)

www.saastec.co.za

Ülkemizde bilim merkezleri

Ülkemizde giderek sayıları artan bilim merkezleri; Ankara’da 3, İstanbul’da 6, Bursa, Elazığ, Eskişehir, Gaziantep, İzmir, Kayseri, Kocaeli, Konya ve Muğla’da bir olmak üzere 11 ilde toplam 18 tanesi aktif faaliyet gösteriyor. Türkiye’de hali hazırda faaliyetlerini sürdüren bilim merkezleri şunlar:

.Feza Gürsey Bilim Merkezi-Ankara,http://www.fezagurseybilimmerkezi.com/

.ODTÜ Toplum ve Bilim Merkezi-Ankara, http://tbm.metu.edu.tr/  

.Polatlı Belediyesi Bilim Merkezi ve Uluğ Bey Gökevi-Ankara

.İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Bilim Merkezi-İstanbul http://www.bilimmerkezi.itu.edu.tr/ 

.Bağcılar Belediyesi Bilim Merkezi-İstanbul

.Bayrampaşa Belediyesi Bilim Merkezi-İstanbuL, http://bayrampasabilimmerkezi.com/ 

.Sancaktepe Bilim Merkezi-İSTANBUL, http://www.sabidem.org/ 

.Üsküdar Bilim Merkezi-İstanbul

.İstanbul Yeşilköy Hava Kuvvetleri Müzesi-İstanbul

.Bornova Belediyesi Mevlana Toplum ve Bilim Merkezi-İzmir, http://mtbm.bornova.bel.tr/ 

.Konya Bilim Merkezi ve Uzayevi-Konya, http://www.kbm.org.tr/ 

.Bilim Deney Merkezi ve Sabancı Uzay Evi-Eskişehir, http://www.eskisehirbilimdeneymerkezi.com/ 

.Bursa Bilim ve Teknoloji Merkezi-Bursa, http://bursabilimmerkezi.org/ 

.Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Turkcell Gezegenevi ve Bilim Merkezi-Gaziantep, http://www.gezegenevi27.com.tr/ 

.Kocaeli Seka Park Bilim Merkezi-Kocaeli, http://www.kocaelibilimmerkezi.com/ 

.Elazığ Bilim Merkezi SOBİLDEM-Elazığ

.ITAP Bilim ve Toplum Merkezi-Muğla, http://www.itap-btm.org/